image
Andy Warhol, 1964, still.

“Dat skrutene taesten koe har sear dwaan”

Oer de Brahms fan Brattinga

Abe de Vries - Fers2 nû. 4, 12 febrewaris 2015

Op himsels hied er tsjin it seksuele gjin biswieren. Al to folle moast dêr it tsjuster foar tsjinje. Al to folle waerd it ûntspoarde biskreaun, en waerd foarby gien oan it lok en binammen oan it forjitten dat it seksuele safolle minsken brocht hie en brocht, ek al wie der donker mei mank. Fansels wie it founemint hertstocht, mar op himsels let dat net. It koe it forstân en de wilskrêft ûnthâlzje en ta eksessen liede.’Teije Brattinga, Twadde fan Brahms (Miedema & Co., Ljouwert 1967) s. 57.

Soksoarte nochal swiersettige gedachten hat de ûnbekende dieltiid-komponist Herman Gerbrands oer de ferneamde konsertpianiste Susan Negenman yn de novelle Twadde fan Brahms (1967) fan Teije Brattinga. It boekje wie ‘net te fretten’ sa min, neffens resinsint Marten Sikkema yn de Leeuwarder Courant.Marten Sikkema, ‘Nij boek fan Brattinga: net to fortarren!’, Leeuwarder Courant, 4 novimber 1967. Mar dêr giet it no even net om. Wat net yn de resinsje stiet, is the obvious: dat Herman Gerbrands yn de fierte miskien wat wei hat fan Johannes Brahms en Susan Negenman wat fan Clara Schumann.

Se roun hast tsjin him oan.

„Binne jo Susan Negenman?”

„Hwat? Ja, kloppet.”

Doe treau er, skou as mocht er it sels net sjen, har in bondel papieren yn ’e hân. „Soene jo dat ris trochspylje wolle?” Se seach him oan, hy net safolle âlder as sy, smel en net ûnsjuch. Se seach nei de papieren, bondele yn in fantasijleas omslach.

„Ja,” sei se wifeljend mar dat wie him genôch.

„Fijn,” sei er en naeide út.Teije Brattinga, Twadde fan Brahms (Miedema & Co., Ljouwert 1967), s. 15.

Yn werklikheid hie Brahms yn 1853 in oanbefellingsbrief krigen fan de fioelist Joseph Joachim, bedoeld om de doe 20-jierrige Brahms in audiïnsje te besoargjen by Robert Schumann yn Düsseldorf. In moeting mei de Schumanns fûn datselde jier plak; Roberts frou Clara wie sa ûnder de yndruk fan Brahms syn pianokomposysjes dat it har like as wie ‘Brahms streekrjocht fan God stjoerd’, skreau se yn har deiboek.

The rest is history. Alle biografyen wolle hawwe dat Brahms slim fereale rekke op de fjirtjin jier âldere Clara Schumann. Alle biografyen litte yn it midden wat frou Schumann foar Brahms fielde. (Hast) alle biografyen wolle ek hawwe dat der tusken de beide muzikale toppers gjin seksuele affêres plakfûn hawwe. In útsûndering is Jan Swafford (Johannes Brahms: A Biography, 1997), dy’t in hint jout mar neat bewize kin. Swafford hat it inkeld ‒ yn The Guardian ‒ oer in ‘affair’ en in ‘sizzling mess’ en wiist derop dat beide allesbehalve ‘sexless’ wiene: ‘Brahms was famously devoted to prostitutes; for his purposes, he seemed to relegate sex to the professional variety. During their marriage Clara and Robert had maintained a kind of shorthand sexual diary, for medical reasons, which revealed that they were startlingly active throughout.’Jan Swafford, ‘Bittersweet symphonies’, The Guardian, 26 april 2003.

Brattinga hie as proazaskriuwer ein jierren sechstich ek mear oan in seksueel aktive Clara en makket fan syn Susan in frou dy’t gjin blêd foar de mûle nimt.

„Dou betsjoenst my,” sei er.

„Giet wol wer oer. Mar dêrom soe ‘k noch wol mei dy op bêd wolle, ik haw gjin beswieren. Kinst der net bûten?”

„Né,” sei er.

„Hiest in oarenien nimme moatten.”

„Ja, mar dou hast gjin dûbelgongers.”

Se hie har wol útklaeid en hy hie syn bêst dien. Se wie der suver wurch fan wurden.Teije Brattinga, Twadde fan Brahms (Miedema & Co., Ljouwert 1967), s. 22.

Yn boppesteand fragmint is oars net komponist Herman de gelokkige, mar in eardere bewûnderer fan de pianiste mei namme ‘Gerard’. Herman wurdt gek op Susan, mar sy pakt wat mei de leafde om. Se hie wol wollen dat Herman har wat minder tear en hoeden behannelje soe, sa fernimme wy: ‘Se fornuvere har der oer dat hy har neakenens stees mei skrutenens tomjitte kaam. Dat skrutene taesten koe har sear dwaen. Kniep er mar of biet er mar. Se woe de pine wol fordrage as se de muorre mar sljuchtsje koe.Teije Brattinga, Twadde fan Brahms (Miedema & Co., Ljouwert 1967), s. 52-53. Sels brocht se ‘gjin waermte mei, mar fjûr’ en hy hat yn bêd syn hannen mear as fol oan har: ‘Hy hie easterske en sjineeske forhalen lêzen dêr’t de erotyk mei forfining yn bidreaun waerd en lykwols mei perversiteit hie it neat te krijen. Susans avances misten it fyn ynleine en hy frege him ôf oft it de kant fan perversiteit útgyng.’Teije Brattinga, Twadde fan Brahms (Miedema & Co., Ljouwert 1967), s. 55.

image
Andy Warhol, 1964, still.

Yn werklikheid ‒ dat wol sizze, yn de korrespondinsje tusken Brahms en Clara dy’t de sensuer fan de lêste oerlibbe hat en bewarre bleaun is ‒ lit de grutste komponist fan syn tiid him op de folgjende, yn ús eagen tige ynbannige wize út tsjin de (earste) leafde fan syn libben:

27 augustus 1854

‘I believe that you enter the concert-hall like a priestess to the altar? And so should it be, ofcourse.’

21 oktober 1854

On the trip to Hamburg I was thinking more about you than about my parents (…).’

25 november 1854

‘How lovingly the intimate ‘Du’ gazes back at me! A thousand thanks for it, I cannot read and look at it enough: if I could but hear it.’

30 november 1854

‘I have no secrets from you. In my thoughts I confide everything to you, isn’t it the same as if I did it in words?’

24 jannewaris 1855

‘I found your dear portrait here and immediately appropriated it; I am very happy about it. Never before has a picture seemed so alive to me.’

12 augustus 1855

‘All day now I’ve been practising and reading diligently and have thought all the while of you, but now I also want to tell you about it, at leisure. I think of you constantly, not for a long time have I thought of anyone so fondly and so incessantly (…).’

10 desimber 1855

‘Today I won’t forget you for a second, in my mind’s eye I constantly see you sitting by the train window looking out glumly. You won’t weep too much today?’

22 febrewaris 1856

‘Here it is very, very lonely without you, it is you I seek and think of everywhere. If you would only come soon, but I don’t want to entreat you too much just now, this journey is as tolerable for you as any can be, and in that I take pleasure.’

31 maaie 1856

‘I wish I could write to you as tenderly as I love you, and give you as much kindness and goodness as I wish for you. You are so infinitely dear to me that I can’t begin to tell you. I constantly want to call you darling and all kinds of other things, without becoming tired of adoring you. If this goes on, I will eventually have to keep you under glass, or save money to have you gilded.’Passaazjes út Styra Avins, red., Johannes Brahms. Life and Letters (Oxford University Press, 1997).

Dy lêste passaazje is dan wol it hichtepunt fan iepenheid. En dêrnei is de affêre ek oer, hoewol’t de twa oant har dea in freonskiplik kontakt bewarre hawwe.

image
Andy Warhol, 1964, still.

Ynbannich ‒ dat hyperfryske wurd falt ek op yn it iennichste fers, in fjouwerrigel, yn de Fryske literatuer oer Brahms syn muzyk dat ik sa gau fine koe: ‘Symfony IV (Brahms)’ fan Geart van der Meer:

dan lit er him op âlde langsten driuwe.

o antlit fan langlyn ûnthjit, al riuwe

dagen ta jierren, yn hertstochtryk muzyk

moat fan dy tsjoen ’t ynbannich wjerlûd bliuwe.Publisearre yn Trotwaer, jiergong 1981, s. 407.

En by Teije Brattinga rint it allegear ek net goed ôf. Wa’t witte wol hoe’t dat krekt sit, kin it boekje besette by antikwariaat Atsee yn Dokkum. Dêr binne noch twa eksimplaren op foarried. Wat ik dêr ek mar oantúgd ha is Clara Schumann’s levenslied fan L.G. Bachmann, in vie romancée. Bachmann wit presys hoe’t de ferneamde breuk yn syn wurk gien is:

Een eindje vooruit op de brug, dichtbij het standbeeld van bisschop Eberhard, staat een oude invalide en vertelt op de zeurige toon van de vreemdelingengids aan enige buitenlanders: „ Daar ziet U de oude toren van de Rijnpoort en deze brug is de eerste Rijnbrug in Duitsland.”

In gedachten verzonken murmelt Clara: „De eerste Rijnbrug in Duitsland.” Maar plotseling worden haar lippen wit, de ogen die kort tevoren Johannes zo gelukkig aankeken, vullen zich met tranen.

„Wat is er met je? Wat heb je?” vraagt de verschrikte Brahms.

„De brug… de Rijn!… De Rijnbrug in Düsseldorf!” stamelt ze. „Robert…. Hij zocht een uitweg, hij zocht rust in de rivier!”

Een hartekreet ontsnapt haar: „Nooit zal ik hem kunnen vergeten!”

De arm van Johannes glijdt van haar schouder. De jonge man verwijdert zich zwijgend.

Vol bitterheid moet hij erkennen, dat zijn hoogste geluk voor hem onbereikbaar zal blijven.L.G. Bachmann, Clara Schumann’s levenslied. De roman van Clara en Robert Schumann (Kruseman, Den Haag, s.j.).

Noaten

  1. Teije Brattinga, Twadde fan Brahms (Miedema & Co., Ljouwert 1967) s. 57.
  2. Marten Sikkema, ‘Nij boek fan Brattinga: net to fortarren!’, Leeuwarder Courant, 4 novimber 1967.
  3. Brattinga, s. 15.
  4. Jan Swafford, ‘Bittersweet symphonies’, The Guardian, 26 april 2003.
  5. Brattinga, s. 22.
  6. Ibidem, s. 52-53.
  7. Ibidem, s. 55.
  8. Passaazjes út Styra Avins, red., Johannes Brahms. Life and Letters (Oxford University Press, 1997).
  9. Publisearre yn Trotwaer, jiergong 1981, s. 407.
  10. L.G. Bachmann, Clara Schumann’s levenslied. De roman van Clara en Robert Schumann (Kruseman, Den Haag, s.j.).

Mear fan Abe de Vries

‘Krysttiid 1899’ of it stjonkbedriuw fan de grutten
In Ried foar de Keunst (podcast) Gerrit Breteler: de wearde fan keunst is net ‘men betellet der fet foar’
Wol keunst wier ferskaat? (podcast) Systematysk harkje (@Amanda Gorman @Zaïre Krieger) nei de útranzjearre minderheden sit net yn ús ynstituten
Keunst is altyd polityk (podcast) Gerrit Breteler oer synergy mei it publyk
It sweverige wurd ‘spiritualiteit’ (podcast) Marty Poorter wol net útlizze
Mimesis (podcast) Keunst is gjin keunstsjes, seit Elmar Kuiper
Keukenstafelpetearen de alderearste fryske keunstpodcast
De Hylkje Goinga Priis foar Frysktalige Literatuer In trochstart fan de fallite Gysbert!
De treastpoezen fan it Frysk (it frysk is sa hoopfol en de minsken snappe it net)
De sosjale kosten fan fergriemen It neoliberalisme lit jo foar alles opdraaie
1 2 3 4 5 6 7 8 9