Foaropwurd
Fers2 nû. 3.12, 18 juny 2017
My Pier is bigger than yours
Selden in maityd meimakke mei sa’n ûngesjeneard sjen litten fan provinsjale stupiditeit. Foar wa’t de real life ynteraksjes mei wiere Friezen spitigernôch mist hat—en likegoed noch net útgniisd is—sette wy noch graach efkes de saken op in rige.
Op tongersdeitemoarn 8 juny waard bekend dat de artistyk direkteur fan efterinoar CH2018, KH2018 en LF2018, sa’t elkenien al tocht, Fryslân yndie sjoen hat as in ienhaps, by ûngelok oan ’e minder prestieuze kant fan de tafel optsjinne entremetsje. En no ferfettet er syn eksoatyske en kopieuze banket. Yn tsjinst 1 augustus 2015, út tsjinst 1 septimber 2017, hat er dochs mar moai yn twa jier alle net te fretten fersiering fan ’e pannen behimmele, stelde de LF2018-rie fan tafersjoch tefreden fêst.‘Lieven Bertels vertrekt bij Culturele Hoofdstad’, Omrop Fryslân, 8 juny 2017 <http://www.omropfryslan.nl/nieuws/724533-lieven-bertels-vertrekt-bij-culturele-hoofdstad> [krigen 8 juny 2017].
In knikje ûnferwachter wie it beslút fan de kulturele haadstêdorganisaasje dat de funksje fan artistyk direkteur net opnij folle wurdt, mar it ‘iepen plak’ dat de artistyk direkteur efterlit wol.‘Lieven Bertels: “Het minst slechte moment om te vertrekken”’, Omrop Fryslân, 8 juny 2017 <http://www.omropfryslan.nl/nieuws/724583-lieven-bertels-het-minst-slechte-moment-om-te-vertrekken> [krigen 8 juny 2017]. In artistyk direkteur—feitlik wie er cultural director—hat neat keunstsinnichs mar is ferantwurdlik foar de ynhâldlike line, wat sa te sjen folle minder wichtich is as jild en marketing want yn 2015 krige de cultural director mar ien wurkdei yn ’e wike en syn wurk wie no al klear.‘Lieven Bertels: “Het minst slechte moment om te vertrekken”’, Omrop Fryslân, 8 juny 2017 <http://www.omropfryslan.nl/nieuws/724583-lieven-bertels-het-minst-slechte-moment-om-te-vertrekken> [krigen 8 juny 2017]. Ek wie syn programma kwa kosten út de hân rûn. Him dêrop oansprekke doarde gjin minske, mar doe’t er ynienen sels sei dat er fuort woe (pff) giene sa’t jo sjoen ha de hûnderten kulturele haadstêdflaggen net massaal healstok. Mar der komt wol alle seis moannen in Cultural Capital-netwurk te sjen hoe’t Fryslân it dochtIn ynformeel netwurk as ferfolch op de Network of European Cultural Capital Cities and Months (ECCM). Sjoch ‘Culturele hoofdsteden op visite in Leeuwarden’, Friesch Dagblad, 15 juny 2017, 19. en dy lju wize dan nei it lege plak en nokkerje wat oer bûter, brea en griene tsiis en dat moatte jo net ha en der wie dochs al in salaris begrutte…
Bliuw kalm
en nim de kulturele haadstêdfonteinen foar wat se binne
- Makke fan ymportearre materiaal, net fan Frysk, dus Fryslân hat der neat oan
- Untwurpen troch bûtenlânske ûntwerpburo’s, dus Fryslân hat der neat oan
- Net moai; mar moai is mar smaak
- Smaakleas; mar wetter kin wa wit it slimste ferbergje
- Behalven fan oktober oant maaie, as fonteinen út stean
- Krekt yn de sinne krijt it brûzjende wetter syn magysk wûnder
- Dêrom binne fonteinen typysk dêr’t de sinne baarnt en krap wetter is
- En binne yn wiete gebieten, neist rivieren en havens fonteinen mispleatst
- Neat is miserabeler as fonteinen yn ’e rein
- Stel jo de depressive potfisk ris foar
- Of it reumatyske mantsje mei dripkjende hoarn
- Mar se brekke fonteinen samar wer ôf
- Want dy lokje sjipsop en grafiti oan
- Plus fonteinûnderhâld is dochs al djoer
- En se litte amper in ekologyske fuotprint efter
- Oer fyftich jier ha wy alle fonteinen fergetten
Fers2 is der wer op 3 septimber!
dêr’t jo in boargemaster fan in lytse gemeente hiel bliid mei meitsje kinne. Op freedtemoarn 9 juny publisearre Finster op Fryslân, in kultuerreklameside fan ’e provinsje, in artikel oer it (noch net fêststelde) jierferslach 2016 fan de kulturele haadstêdorganisaasje. De kranten namen it berjocht oer, mei oeral deselde kop: dat de leankosten fan de top fan LF2018 flink omheech gien wiene.
Feitlik wie dat gjin nijs. Chief Executive Officers yn de saneamde creative industry of cultural industry krije oeral eksessive salarissen. Boppedat neamde it jierferslach 2015, dat al in jierlang te downloaden is fan de LF2018-webside of by de Keamer fan Keaphannel op te freegjen, deselde sifers—kreas ûnder de wetlike topsalarissenoarm—as dêr’t de media ús no mei ferbjusterje woene. Dat jierferslach 2015 sei dêrneist dat de cultural director krekt healwei 2015 kaam en mar foar 0,21 fte, mar dat er yn 2016 foltiids oan it programmameitsjen moast, wat betsjut dat er dan hast fiif kear safolle lean krije soe. Ek sei it jierferslach 2015 dat algemien direkteur Van Dijk ien fan ’e twa yn ’e direksje is foar wa’t se premys foar sosjale lêsten betellen, dat er siik wie, net ferfongen waard, dus gewoan op ’e leanlist stie. No moai. Foar it rjocht op trochbeteljen fan santich persint fan it lean ha wy allegearre fochten en fierder wie der neat om jo no noch ris oer op te winen.
Mar al foar it jirpelskilen wiene alle nijsberjochten oer de topsalarissen fan it ynternet ferdwûn. Finster op Fryslân, Omrop Fryslân en Leeuwarder Courant joegen ienriedich de melding dat de earder oanwêzige side net bestie en net fûn wurde koe. Dy ynternetsensuer makke oan ’e iene kant net in protte yndruk, alteast net op Fers2, om’t de nijssiden noch gewoan yn de web cache sieten (en no noch sitte) en troch elkenien lêze wurde koene (en noch kinne). Earne yn de keatling fan it fersyk om it berjocht werom te lûken oant it weiheljen fan de server siet sa te sjen in skeakel sûnder ferstân fan sykmasines. Of dy skeakel hat ûnwillich prottele ‘wy helje it al fan ’e websiden ôf’ en gjin war dien om de data ek fan it ynternet te heljen, hoewol’t dat maklik kin mei in webformulier fan Google.
Oan de oare kant: ynternetsensuer! Fryslân liket al hast sa op Sina, dat de Sinese toerist dy’t LF2018 oan it opgeilen is foar de Fryske sense of place likegoed thúsbliuwe kin.
Al gau stie der in post op Facebook fan in kulturele haadstêdprojektbestjoerder dat it skraste artikel korrizjearre wurde soe en dan wer pleatst. Dat like net oannimlik. Want de koade foar de sjoernalistyk seit dat as der in ûnwier berjocht is, de sjoernalist de skealike ûnkrektheid sa fluch mooglik ferbetterje sil.Nederlandse Vereniging voor Journalisten, ‘Code voor de Journalistiek’, NVJ, g.d., punt 22 <https://www.nvj.nl/ethiek/ethiek/code-journalistiek> [krigen 14 juny 2017]. Mar ynstee fan de flugge rektifikaasje dy’t de Koade foarskriuwt kaam der in ferdwinen fan it hiele berjocht—“bestiet net”, “net fûn”—wat stridich is mei de sjoernalistike frijheid fan ekspresje om’t de memoarje fan de parse in ûnderdiel is fan sjoernalistike kwaliteit. Boppedat strutsen de salarissifers mei dy fan it jier derfoar. Netsjinsteande dat befêstige ien fan de sjoernalisten fan it leankostenartikel de Facebookpost: it berjocht soe ferbettere wurde en opnij publisearre. Allinne heakke hy deroan ta dat hy en syn meiskriuwers eat net opskreaun hiene dat der just tige ta die mar dat net yn it jierferslach stie. Op ús fraach oft se tochten dat it jierferslach sels no earst fluch ‘ferbettere’ waard, krigen wy gjin antwurd, wy witte it net, mar wierskynlyk ha wy jo al in Aha-Erlebnis jûn dêr’t jo de hiele simmer mei foarút kinne.
Want bliken docht dat der net tefolle of ûnkrekt, mar te min bleatlein waard oer de LF2018-bestjoerders. It neamen fan immen syn namme en gegevens falt wol ûnder de privacywet, dy’t dêr de frijheid fan ekspresje rekket, mar Nederlân hat ek in bestjoerskoade kultuer. Under it kopke Hokker ôfspraken meitsje wy oer beleanjen stiet: De rie fan tafersjoch stelt rjochtsposysje en beleaning fan it bestjoer sekuer fêst en is dêroer sa iepen mooglik.Cultuur+Ondernemen, Governance code cultuur: De 9 principes, 2e pr. (Amsterdam 2016) 34 (principe 4). <https://www.governancecodecultuur.nl/site/getfile.php?id=80> [krigen 14 juny 2017]. Rjochtsposysje omfettet wat der bart as in direkteur tuskentiid dien krijt of ynienen opstapt, en wat de ûnbelêste fêste fergoeding is fan reis-, tillefoan- en oare beropskosten fan elke bestjoerder apart. Net allinne witte wy dat net, mar wy witte sels net wat it Keamer fan Keaphannelnûmer is—wy witte sels net iens de namme fan ’e kulturele haadstêdstichting. Want dat stiet net op ’e LF2018-webside. In hifking fan de tapassing fan de bestjoerskoade kultuer liet sjen dat de measte kulturele rieden fan tafersjoch net botte transparant en konsjinsjeus binne: “Een belangrijk verbeterpunt waar de enquête op wijst: de (zelf)evaluatie.”Jo Houben, ‘Voorwoord’, yn: Cultuur+Ondernemen, Resultaten enquête Governance Code Cultuur 2014 (Amsterdam 2015) 5. Mar wat LF2018 oangiet kinne wy dêroan taheakje dat it folslein net serieus nimmen fan transparantens oertsjûgjend sjen lit dat “bottom-up” en “mienskip” inkeld holle frasen binne.
Jo moatte al it leauwe yn lot, tafal en boppe-ierdse beskikking hawwe fan in ûngenêslike gokferslaafde om fetber te wêzen foar it idee dat it bye-bye-bertels-, it leankoste- en it fonteinartikel inoar tafallich opfolgen. Op 10 juny snijde it berjocht ûnder dat it hielendal noch net wis wie dat de boargemaster fan Smellingerlân it plak fan de fertrokken cultural director ynnimme soe; net LF2018 beslút oer it ûntslach fan boargemasters mar de kroan én sûnt de ien jier âlde Handreiking burgemeesters is it wiis om earst jins fuortrinnen nei in lukrativere put mei de gemeenterie te bepraten.Ministearje fan Ynlânske Saken en Keninkryksrelaasjes, Handreiking burgemeesters: Benoeming, herbenoeming, klankbordgesprekken en afscheid, ferzje maaie 2016, 96-97 <https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/brochures/2016/05/01/handreiking-burgemeesters-benoeming-herbenoeming-klankbordgesprekken-en-afscheid/handreiking-burgemeesters-ministerie-bzk-05.2016.pdf> [krigen 14 maaie 2017]. Wat it omtinken fan it ferjitten fan de folksfertsjintwurdiger weifong wie ‘nijs’ oer de boargerlike wjeraksel tsjin ’e kulturele haadstêdfonteinen.
Fonteinen binne moai,‘Leden 11 Fonteinen-commissies in woonplaats lastiggevallen’, Leeuwarder Courant, 10 juny 2017 <http://www.lc.nl/friesland/Leden-11-Fonteinen-commissies-in-woonplaats-lastiggevallen-22276903.html> [krigen 10 juny 2017]. dat it ferset dertsjin kaam de fonteinkommisjes kompleet oer ’t mad. It foarmjen fan frijwillige—net ynsteld mei in transparante win- en seleksjeproseduere—advysorganen en ‘expert commitees’ is altyd arrogant en ûnferstannich, mar in Warkumer fonteinkommisjelid leit de boarger noch djipper leech as Clinton: “Dan zeiden ze: dat is toch geen kunst? Ik moest te pas en te onpas in de verdediging, tegen argumenten waar je toch niet tegen kon redeneren.’’‘Weerstand verraste Fonteincommissies’, Leeuwarder Courant, 10 juny 2017, <http://www.lc.nl/cultuur/Weerstand-verraste-Fonteincommissies-22275944.html> [krigen 10 juny 2017]. In antyfontein Facebookaksje smiet 700 hantekeningen op en dat liet mar ien útwei, nammentlik de boarger te negearjen sa’t jo sangerjende bern net hearre: “Ik heb die facebookpagina maar niet meer bekeken.’’‘Weerstand verraste Fonteincommissies’, Leeuwarder Courant, 10 juny 2017, <http://www.lc.nl/cultuur/Weerstand-verraste-Fonteincommissies-22275944.html> [krigen 10 juny 2017].
Doe gie de doar nei de neoliberalistyske ferachting fan de boarger echt iepen. Provinsjale Steaten hie oangeande de kulturele haadstêd de soevereiniteit fan de multinationals al befêstige troch fabrikanten fan iepenbiere romte-objekten en in strjitteater company dat yn allerhanne stêden op ’e wrâld in unifoarm produkt oanbiedt “gezichtsbepalend” te neamen, ynstee fan sa’t it bidbook die, och heden it bidbook, dat de ‘mienskip’ noch as boechbyld brocht.Provinsjale Steaten fan Fryslân, Utstel LF2018, 21 juny 2017, 9 <https://www.fryslan.frl/document.php?m=16&fileid=17551&f=c038241472699c4113d8bb11cd1b85ef&attachment=1&c=6217> [krigen 15 juny 2017]. Om it gesicht fan de provinsje te rêden besletten Provinsjale Steaten ta en giene akkoart mei in begruttingsferoaring fan 7,5 miljoen euro foar de kulturele haadstêd. Dat it rêden fan gesicht fan de provinsje prioriteit krije soe boppe rasjoneel bestjoer wie al dúdlik. Mar dat der foar it opglânzgjen fan de Fryske brand reputation ideeën komme soene, sa ynfantyl en sa ûntinkber fier fan de minsklike werklikheid, is sa singelier dat it Cultural Capital-netwurk—neffens in foto dy’t op Finster op Fryslân stiet, mar wês der fluch by—der stil fan is. Sa moatte tûzen minsken mei in útkearing út de partisipaasjewet frijwilligers wurde foar LF2018.‘Frij-stiper biedt 1000 Friezen meer kans op maatschappelijk meedoen’, Provinsje Fryslân, g.d. <http://www.fryslan.frl/document.php?m=4&fileid=7378&f=bf0629d771627a0b59983713573ff4ac&attachment=1&c=3613> [krigen 15 juny 2017]. Moai betocht! Mar de saneamde tsjinprestaasje fan útkearingsberjochtigen is gjin frijwilligerswurk, fan de sosjale tsjinst en UWV moat de tsjinprestaasje op maat wêze en mei it betelle wurk beslist net ferkringe en boppedat moat de tsjinprestaasje de persoan helpe en net de wurkjouwer dy’t ûnbetelle arbeiders ynsette wol.‘Regels rond vrijwilligerswerk als tegenprestatie’, Movisie, 22 july 2014 <https://www.movisie.nl/artikel/regels-rond-vrijwilligerswerk-tegenprestatie> [krigen 16 july 2017]; sjoch ek ‘Burgum: Werklozen inzetten voor LF2018 sigmatiserend’, Friesch Dagblad, 16 juny 2017, 19.
Noch aardiger is it ideetsje fan de kulturele haadstêddirekteur legacy. Op 15 juny stelde er út om “in 2018 gedurende twee weken alle vervoer in de provincie te regelen zonder gebruik te maken van olie en gas.”Oeds Westerhof, ‘De opbrengst van Leeuwarden-Fryslân 2018’, Friesch Dagblad, 15 juny 207, 23. Stel jo foar, oanfier fan en nei RoyalFrieslandCampina op klompen! Befoarrieding fan supermerken mei de kroade, pûdsjes bloed nei de sikehuzen mei postdo, alle plysjes op ’e fyts. En wat it moaiste is: gjin strieljagers op fleanbasis Ljouwert mar loftbalonnen op patatfet! Definsje sil sûnder mis akkoart gean, ek al sille se der faaks op wize dat Nederlân net lykas Nepal 99,49 persint,Yn 2012. ‘List of countries by energy production from renewable sources’, Wikipedia, lêste wiziging 15 juny 2017 <https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_electricity_production_from_renewable_sources> [krigen 15 juny 2017]. mar inkeld seis persint enerzjy út duorsume boarnen hellet,Centraal Bureau voor de Statistiek, ‘Verbruik hernieuwbare energie toegenomen naar 5,8%’, CBS, 26 maaie 2016 <https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2016/21/verbruik-hernieuwbare-energie-toegenomen-naar-5-8-> [krigen 15 maaie 2017]; Energie Onderzoek Centrum, Nationale Energieverkenning 2016, 14 oktober 2016, 12, pdf-bestân beskikber op <https://www.ecn.nl/nl/energieverkenning/>. Krekt yn 2020 bliuwt it part duorsume enerzjy om ’e 12,5 persint hinne stykjen. wat betsjut dat ek elektryske auto’s foar it meastepart op fossile brânstoffen ride en net op duorsume enerzjy.
Op 16 juny kaam der wer wat. Nijsmedia brochten earder eksperts har goed ûnderboude oardiel oer eat dat hja bestudearre hiene. Dy standert is loslitten. No freegje se lju mei in beskate autoriteit nei in miening oer populêre issues lykas it homohoulik, wat harren minsklik meitsje soe en/want yn ’e regel útrint op pûsters en klisjees. “As in taal ... hieltyd minder brûkt wurdt, dan kin dy stadich wol ferdwine.” Duh. “Hoe bot de oerheid har bêst ek docht om it Frysk te befoarderjen, der moat wol in wil [fan de befolking] wêze. ... You can lead a horse to water, but you can’t make it drink.” In hynderke drinkt wetter as it gjin memmemolke mear krijt; mar it is gjin goed idee fôle en merje te skieden want dat jout tige stressfolle situaasjes. “Sûnder skiednis gjin takomst.” Misoersetting fan memoria futuri, dat in op it hjoed fundearre konstruktive fisy op moarn is en just net in yn it juster betizenien. Utsein boere-empiry en bibeleksegese lit de heechlearaar âld-Frysk ek de deistige logika farre: “[I]t wol my net oan dat de taal samar ferdwynt. Piter Breuker hat oait in stik skreaun oer alle ûndergongsfoarsizzings foar it Frysk. Dêryn komt nei foaren dat al sûnt de sechstjinde iuw sein wurdt dat it Frysk gjin takomst hat.’’Sietse de Vries, ‘Met een symposium in het Leidse Academiegebouw neemt Rolf Bremmer vrijdag afscheid als hoogleraar Fries in Leiden’, Leeuwarder Courant, 16 juny 2017 <http://www.lc.nl/friesland/Scheidend-hoogleraar-%E2%80%98It-Frysk-ferdwynt-net-samar%E2%80%99-22291422.html> [krigen 16 juny 2017]. De wrâld feroaret! Dat eat, bygelyks fleanende minsken, yn it ferline as ûnmooglik beoardiele waard, seit dêrtroch neat oer de mooglikheid yn de takomst (de cultural director die net oars as fleane; dat wie it manko just).
It aardichste fan dizze tinkflater fan argumentum ad ignorantiam, jin beroppe op net witten, is syn ûnferhoalen doel fan ferskowen fan de bewiislêst. Jo kreëarje in skyntsjinstelling tusken wier en ûnwier troch te suggerearjen dat as immen net bewiisd hat dat jo ûngelyk hawwe—P. Breuker hat gjin ûndersyk dien nei sechstjinde-ieuske foarsizzingen dat it Frysk krekt sneuvelje soe ûnder it ienentweintichste-ieuske provinsjale raamkoersbelied fan ûntheffingen foar Frysk op skoalle—dat jo dan de wierheid sprekke. Ynstee fan de eigen útspraak te bewizen moatte de oaren mar bewize dat it net sa is. De oaren moatte mar sjen litte dat kear op kear op kear de boarger de skuld krijt fan dingen dêr’t er hielendal gjin kontrôle oer hat, lykas de agressive assimilaasjepolityk yn Nederlân dy’t twingt ta it oannimmen fan taalwearden, taalgedrach en taaltinken dêr’t de boarger net iens by stilstean kin en mei. De boarger mei fan belied dêr’t er hielendal net foar keazen hat de ûnfoarsjenne rotsoai oprêde, sels letterlik, as ‘frijwillige’ jiskeman by LF2018. De boarger moat mar fjirtjin dagen lang net mei it hendikeptebuske nei klup ta, om’t dieselbuskes sa ûn-gezichtsbepalend binne yn 2018.
De oaren meie it bewize. Wy ha ús stikken gniisd.